Spelregels van schaken

Beginstelling/Opstelling schaakbord

Het schaakbord heeft altijd een vaste beginopstelling, hier mag niet van af worden geweken. De eerste twee rijen van het schaakbord aan de kant van iedere speler worden gevuld met de schaakstukken. Alle pionnen komen op de tweede rij te staan, die hier helemaal mee wordt gevuld. De opstelling van de stukken op de eerste rij van rechts naar links is: Toren, paard, loper, koningin, koning, loper, paard, toren. De volgorde is niet voor beide spelers gelijk. De koningin moet namelijk altijd op de eigen kleur staan, wat betekent dat bij de ene speler de koningin eerst komt en dan de koning en bij de andere speler eerst de koning en dan de koningin. Hierdoor staan de koningen en koninginnen van beide spelers altijd tegenover elkaar.

Aanvallen en verdedigen

Schaken is een strategische sport waarbij je kunt aanvallen en verdedigen. Met aanvallen bedoelen we het proberen te slaan van stukken van de tegenstander en het proberen de koning schaak of zelfs schaakmat te zetten. Verdedigen is wanneer de tegenstander een stuk zo neerzet dat hij of zij een stuk terug kan pakken als jij een stuk slaat. Je kunt een stuk dus met een ander stuk verdedigen om zo je aanval te versterken. Het ene stuk is meer waard dan het andere stuk, waardoor het in sommige gevallen goed is om een stuk op te offeren om een hoger stuk te kunnen slaan.

Promoveren

Promoveren is een van de bijzondere zetten die je kunt doen bij schaak die betrekking heeft op de pion. Een pion beweegt alleen naar voren en mag schuin slaan. Een pion gaat dus altijd verder vooruit, nooit achteruit. Bereikt de pion de overkant, dan zou dit in feite dus een probleem geven. Daarom is de regel bedacht dat wanneer een pion van een speler de overkant bereikt, hij of zij deze mag promoveren in een stuk naar keuze. Je kunt hiervoor kiezen uit een dame, loper of paard. De keuze valt meestal op de dame, maar in sommige situaties wil je misschien liever een ander stuk hebben. Heb je al een dame, dan mag je alsnog je pion promoveren naar een tweede dame.

En-passant

Een en-passant is ook een bijzondere zet in het schaakspel. Deze zet heeft ook betrekking op een pion. In het geval van een en-passant mag een pion namelijk twee velden vooruit lopen in plaats van één veld. Dit mag alleen aan het begin van zijn reis, dus wanneer het stuk de beginpositie verlaat. Mocht een pion een veld aanvallen dat voorbijgegaan wordt door de eerste zet van een pion die twee velden vooruit gaat, dan mag de aanvallende pion de andere slaan, alsof hij slechts één veld naar voren is gegaan. Let er wel op dat dit direct de eerstvolgende zet dient te gebeuren.

Loop van de stukken

Zoals we eerder al benoemden, heeft ieder stuk andere regels omtrent het verplaatsen. Zo mag een pion over het algemeen slechts 1 stap vooruit doen en schuin een ander stuk slaan indien mogelijk. Een paard mag twee stappen naar voren doen en 1 stap opzij, in iedere mogelijke richting. Een toren mag alleen rechte lijnen maken, maar wel zoveel stappen zetten als mogelijk. De koningin mag alles, behalve de stappen die een paard zet. Een loper mag alleen schuine lijnen lopen, maar wel zoveel stappen zetten als mogelijk en de koning mag slechts 1 stap verzetten in iedere richting.

Korte en lange rokade

De rokade is de meest belangrijke bijzondere zet die voorkomt bij het schaakspel. Het is een zet die twee doelen heeft. Aan de ene kant bescherm jij jouw kwetsbare koning en aan de andere kant kun je eenvoudig de toren in het spel brengen. Het is de enige mogelijke zet bij schaak waarmee je twee stukken verplaatst. De rokade gaat als volgt: De koning gaat twee velden naar links of naar rechts en vervolgens plaats je de toren aan die kant direct over de koning heen naast de koning. In het ene geval zal de toren dus drie velden opschuiven en in het andere geval twee velden. Dit noemen we de lange rokade en de korte rokade.

Remise

Een remise is eigenlijk een gelijkspel. Er zijn verschillende redenen waarom een schaakpartij kan eindigen in een remise:

• Remise door onvoldoende materiaal: In dit geval hebben beide spelers niet meer genoeg stukken over om de andere speler mat te zetten. Bijvoorbeeld wanneer beide spelers alleen nog een koning over hebben, of een koning en een loper of een koning en een paard. Is er nog een koning en een pion over, dan is dit niet het geval, aangezien de pion nog kan promoveren.

• Pat: Dit is de meest bekende manier waarop een schaakspel in remise eindigt. Een speler staat pat wanneer hij of zij aan zet is, en geen enkele legale zet meer kan spelen, maar ook niet schaak staat.

• Eeuwig schaak: In dit geval zitten de spelers in een situatie waarbij één speler alsmaar schaak kan blijven geven en de tegenstander zijn of haar koning niet in veiligheid kan brengen. Besluit de eerste speler het schaak zetten te blijven herhalen, dan is er sprake van een eeuwige schaak en eindigt de partij dus in een remise.

• Drie keer dezelfde stelling: In dit geval verschijnt er drie maal dezelfde stelling op het bord, met dezelfde speler aan zet. Wanneer dit voorkomt, kan een van de spelers een remise ‘claimen’. Dit kan een speler doen wanneer hij of zij zeker weet dat aan deze voorwaarde is voldaan, door de klok stil te zetten en te zeggen: "ik claim remise op basis van drie maal dezelfde stelling". De tegenstander zal dit dan erkennen en de partij eindigt in remise.

• Remise door overeenkomst: Ziet een speler geen enkele kans meer op winst, dan kan hij of zij aan het einde van de zet remise aanbieden aan de tegenstander. De tegenstander mag hier in dit geval even over nadenken en vervolgens instemmen met de remise of aan te geven dat hij of zij wil blijven spelen. Wordt dit aanbod een keer afgeslagen, dan is het normaal dat een speler dit niet opnieuw probeert en wacht tot de andere speler zelf remise aanbiedt.

• Vijftig zetten regel: Deze situatie komt in de praktijk eigenlijk zelden voor. De regel zorgt ervoor dat een schaakpartij niet eindeloos voortgezet kan worden. De regel gaat als volgt: wanneer er vijftig zetten lang geen pionzetten zijn gedaan en ook geen stukken zijn geslagen, dan kan er remise worden geclaimd. Dit moet wel gecontroleerd kunnen worden door notatie.

Schaak, schaakmat en pat

Wanneer een speler de ander schaak zet, betekent dit dat de koning geslagen kan worden. In dat geval is de aangevallen speler verplicht om zijn of haar koning meteen in veiligheid te brengen in de volgende zet. Is dit niet meer mogelijk? Dan is het een schaakmat en eindigt het spel. Als er sprake is van een pat, is een speler aan zet, maar kan hij of zij geen enkele legale zet meer spelen, al staat de speler niet schaak. In dit geval eindigt het spel in een remise.